از رویای قهرمانی تا واقعیت مرگ

دیدن تصویر اندام‌های خوش‌فرم و عضلانی حک شده روی بسته‌های مکمل‌های ورزشی، کسانی را که سال‌ها در آرزوی چنین اندامی بودند را به طمع می‌اندازد تا جایی برای رسیدن به این آرزوی دور و دراز، کوتاه‌ترین راه را انتخاب می‌کنند تا بدون توجه به اصول علمی به اندام ایده‌آل خود می‌رسند اما غافل از این که این رضایت‌مندی مقطعی است و عوارض خطرناک و جبران‌ناپذیر مصرف خودسرانه مکمل‌ها، فرد را به قهقرا می‌برد.

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) منطقه‌ی خوزستان، مکمل‌ها به دسته‌ای از مواد گفته می‌شود که اثرات مستقیم درمانی ندارند اما برای حفظ و نگهداری اندام بدن مورد نیاز است و به دستجات مختلفی ازجمله مکمل‌های افزایش وزن، افزایش حجم عضلانی و چربی‌سوز تقسیم می‌شوند.

مصرف مکمل‌ها، راهی برای مبارزه با دوپینگ

علی رفیع‌زاده رییس هیات پرورش‌اندام و بدنسازی خوزستان با تاکید بر این‌که یکی از راه‌های اصلی مبارزه با دوپینگ، استفاده از مکمل‌های مجاز است، مصرف این مواد را برای ورزشکاران حرفه‌ای لازم و ضروری دانست. به گفته وی، فشار تمرینات ورزشکاری که در سطح قهرمانی کار می‌کند به حدی زیاد است که حتی برنامه‌های غذایی بسیار خوب هم نیاز بدن او را تامین نمی‌کند و ضروری است که برای بهبود کارایی، از مکمل استفاده کند.

وجود ترکیبات هورمونی غیرمجاز در مکمل‌های تقلبی

باتوجه به صحبت‌های رییس هیات پرورش‌اندام خوزستان،‌ استفاده از مکمل‌ها نه تنها مشکل‌زا نیست بلکه باعث بهبود کارایی ورزشکار می‌شود. اما مشکل اینجاست که برخی از ورزشکاران روش‌های صحیحی را برای مصرف مکمل‌ها انتخاب نمی‌کنند و بعضا به دلیل عدم‌آگاهی، از مکمل‌های تقلبی و غیراستاندارد استفاده می‌کنند. در تهیه مکمل‌هایی که به صورت غیرمجاز تولید می‌شوند، فرآورده‌های غیرمجاز که مهم‌ترین آن هورمون‌ است، استفاده می‌شود که در مکمل‌های غذایی مجاز وجود ندارد.

رفیع‌زاده ابتدا به ترکیبات مکمل‌های استاندارد اشاره و عنوان می‌کند و می‌گوید: در این مکمل‌ها هیچ ماده غیرطبیعی و عجیبی وجود ندارد و در آن‌ها از مواد معدنی، ترکیبات طبیعی و ویتامین‌های مورد نیاز بدن، استفاده می‌شود. اما معضل اصلی، تولید و عرضه مکمل‌های تقلبی است. در برخی از مکمل‌های تقلبی موادی مثل پودر شکلات یا بیسکویت که در ظاهر شبیه مکمل موردنظر باشد، همراه با قرص‌های هورمونی که مصرف آن‌ها غیرمجاز است، ترکیب شده و شخص مصرف‌کننده ظاهرا نتایج مثبتی که کوتاه‌مدت است، در کار خود می‌بیند اما سپس دچار عوارض داروهای هورمونی می‌شود. وجود هورمون در مکمل‌های غذایی به ناباروری و رشد غیرمتعارف برخی از اندام‌ها در مردان و رویش موی‌ زاید در زنان منجر می‌شود. متاسفانه عوارضی که بر اثر مصرف مکمل غذایی دارای هورمون‌، در بدن فرد ایجاد می‌شود برگشت‌ناپذیر است و حتی در صورت قطع مصرف، عوارض آن باقی می‌ماند.

توزیع مکمل‌های تقلبی با مارک‌های معتبر

در این زمینه همچنین می‌توان به برخی از مکمل‌های تقلبی اشاره کرد که به صورت زیرزمینی تهیه و با مارک‌های معتبر توزیع می‌شوند که اغلب از جمع‌آوری ضایعات کارخانجات و محصولات تاریخ مصرف گذشته تهیه می‌شوند و برای این‌که بوی مطبوعی داشته باشند، وانیل و مواد خوشبوکننده به آن‌ افزوده می‌شود و با قیمت پایین در اختیار متقاضیان قرار می‌گیرد. در این گونه مکمل‌ها از مواد محرک سیستم عصبی نیز استفاده می‌شود که منجر به تحریک سیستم عصبی، ایست تنفسی و ایست قلبی می‌شود که عمده مرگ و میرهای ناشی از مصرف مکمل‌های غذایی را شامل می‌شود.

بهزاد شریف‌مخمل‌زاده، معاون غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی اهواز بر لزوم نظر و تجویز پزشک برای اثرگذاری مناسب مصرف مکمل‌ها بر بدن تاکید کرد و گفت:‌ آن چه که در بین ورزشکاران به خصوص افرادی که در رشته‌ پرورش‌اندام فعالیت دارند، دیده می‌شود و بسیار هم مشکل‌آفرین است، داروهای نیروزا است که مصرف آن عملا منجر به عوارض جانبی شدیدی می‌شود. ممکن است مصرف این داروها علائم ظاهری بلافاصله‌ای نشان ندهند اما در طولانی‌مدت اثرات آن‌ها مشخص می‌شود.

**داروخانه‌ها، تنها محل مجاز عرضه مکمل‌ها

شریف‌مخمل‌زاده با تاکید بر خریداری مکمل‌ها از داروخانه به خریدان توصیه می‌کند که هنگام خرید، به وجود برچسب تاییدشده وزارت بهداشت توجه کنند. وی نظارت بر فروش مکمل‌ها در داروخانه‌ها را از وظایف معاونت غذا و دارو عنوان کرد و به داروخانه‌ها هشدار داد در صورتی که اقدام به ارایه مکمل تقلبی کنند، با آن‌ها برخورد جدی می‌شود.

اگرچه بر خرید مکمل‌ها از داروخانه‌ها تاکید شده است ولی ورزشکاران به دلایل مختلف، این مواد را از مکان‌هایی غیر از داروخانه‌ها که به هیچ عنوان برای خرید تاییدشده نیستند، تهیه می‌کنند.

تبلیغات رنگارنگ برای استفاده از مکمل‌ها به تنهایی نشان‌دهنده سهل‌الوصول بودن آن‌ها است و متاسفانه افراد سودجو با عرضه و فروش مکمل‌های تقلبی در مکان‌هایی ازجمله باشگاه‌ها، سوپرمارکت‌ها و حتی بوتیک‌ها به اهداف مورد نظر خود که پرکردن جیب‌شان است، دست پیدا می‌کنند اما عوارض جبران‌ناپذیر آن برای افرادی می‌ماند که به مصرف این مکمل‌های تقلبی تن داده‌اند.

مصرف مکمل‌ها به قدری حساس است که علاوه بر این‌که فروش آن‌ در مکانی مثل باشگاه‌های ورزشی غیرقانونی است، توصیه به مصرف آن نیز ممنوع است.

به گفته رییس هیات پرورش‌اندام خوزستان، طبق گزارشات ارایه شده، درصد بسیاری از مکمل‌هایی که در مکان‌هایی غیر از داروخانه پخش و به فروش می‌رسند، اصل نبوده و آن چه روی بسته‌بندی مکمل درج شده با آن ترکیبی که درون بسته‌بندی است، متفاوت می‌باشد.

حمیدرضا گرشاسبی، مدیرکل ورزش و جوانان خوزستان نیز در این خصوص این گونه نظر می‌دهد: در صورتی که طی بازدیدهای دوره‌ای گروه‌های نظارت از باشگاه‌ها و همچنین گزارشات مردمی، پی به فروش و عرضه غیرقانونی مکمل‌ها ببریم، با باشگاه مربوطه شدیدا برخورد می‌شود به طوری که چند باشگاه به همین علت پلمپ شده‌اند. همچنین در صورت تکرار تخلف‌، پروانه باشگاه‌داری برای همیشه لغو می‌شود.

البته به اعتقاد گرشاسبی، با بالارفتن آگاهی و انتشار بروشورهای هشداردهنده در بیشتر باشگاه‌ها، تخلف در این امکان به ندرت دیده می‌شود و از این حیث، بیشتر باشگاه‌های خوزستان سالم هستند. همچنین برگزاری کلاس‌های آموزشی و توجیهی برای مدیران باشگاه‌ها که حضور در برخی از آن‌ها برای تمدید پروانه باشگاه‌داری الزامی است، از برنامه‌های این اداره‌کل برای آگاهی مدیران و کاهش تخلفات باشگاه‌هاست.

به طور کلی نظارت بر ورود کالاها ازجمله مکمل‌ها، بر عهده فرماندهی مرزبانی و اداره‌کل گمرکات است اما زمانی‌که وارد سطح شهر می‌شوند، اکیپ‌های مشترک بین ارگان‌هایی چون سازمان صنعت، معدن و تجارت، معاونت غذا و دارو، پلیس امکان و شورای اصناف بر عرضه آن‌ها نظارت و بازرسی می‌کنند.

خطرناک بودن برخی از مکمل‌ها تا حد مرگ!

گرشاسبی ازجمله اثرات جبران‌ناپذیر مصرف مکمل‌های تقلبی را اختلال در فشار خون، افسردگی، مشکلات پوستی مثل آکنه، ریزش مو، بروز مشکل در کبد و کلیه، عقیمی، اختلالات روانی، ایجاد لخته‌های‌ خونی، بروز سکته‌های قلبی و مغزی و حتی مرگ عنوان می‌کند.

بنابراین توصیه می‌شود، مکمل‌ها تحت نظر متخصص تغذیه، پزشک و داروساز مصرف شوند و برای خرید، تنها به داروخانه‌ها مراجعه و به دارا بودن برچسب حاوی اطلاعاتی ازجمله نوع مکمل، کارخانه سازنده، شرکت تولیدکننده، تاریخ تولید و انقضا و تاییده وزارت بهداشت دقت شود. همچنین نباید فراموش شود که نوع مکمل مصرفی باید متناسب با اهداف موردنظر شخص متقاضی باشد؛ زیرا هر مکملی برای اهداف خاص و تقاضای مصرف‌کنندگان تهیه می‌شود.

ایجاد مراکز مشاوره به متقاضیان مصرف مکمل‌ها

یکی از اقداماتی که در دستور کار هیات پرورش‌اندام و معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی اهواز قرار گرفته است، ایجاد مراکزی برای مشاوره به متقاضیان استفاده از مکمل‌هاست.

رییس هیات پرورش‌اندام خوزستان در این خصوص توضیح می‌دهد: پیشنهاد اولیه ما این است که دو نفر کارشناس شامل یک مربی که دارای کارت رسمی و تاییدشده هیات و یک متخصص تغذیه یا پزشک که میزان و نوع تحصیلات آن را معاونت غذا و داروی استان مشخص خواهد کرد، ‌در این مراکز حضور داشته باشند. این مراکز می‌توانند مکان‌های خوبی برای افزایش اطلاعات ورزشی و علمی خانواده‌ها باشند.

وی می‌گوید: چنین مراکزی به صورت رسمی در کشور وجود ندارند و در صورت تکمیل شدن طرح‌، خوزستان اولین استانی خواهد بود که آن را اجرا می‌کند. این طرح به شکل آزمایشی، ابتدا در سه تا پنج نقطه از شهر اهواز، بین شش ماه تا یک سال اجرا شده و پس از این مدت با آگاهی از نواقص طرح، در صورت قابل اجرا بودن، در کل استان و همچنین کشور گسترش می‌یابد.

به گزارش ایسنا، بیشتر متقاضیان مکمل‌ها را جوانانی تشکیل می‌دهند که هدف‌شان رسیدن به موفقیت‌های بزرگ در کوتاه‌مدت است اما اگرچه مصرف مکمل‌ها برای ورزشکاران امری طبیعی و حتی لازم و ضروری است، مصرف خودسرانه به هیچ وجه راه مناسبی برای بهبود کارایی نیست. ورزشکاران باید هوشیار باشند که اسیر دام مکمل‌های تقلبی نشوند و باتوجه به اثرات مخرب مصرف مکمل‌های تقلبی بر روح و جسم افراد، ضروری است مسوولان ذیربط با نظارت و کنترل بیشتر در مکان‌های توزیع چنین موادی و تشدید جرایم، از عرضه آن‌ها جلوگیری کنند.

گزارش از خبرنگار ایسنا زهرا ایزدخواستی